Çocukların içinde bulundukları gelişim dönemlerine uygun şekilde kendi kişisel bakımlarını üstlenebilme becerisine öz bakım becerisi denir. Çocukların öz bakım becerilerinin temellerinin atıldığı süreç ise erken çocukluk dönemidir. Bu dönemde çocukların gelişim özelliklerine uyacak şekilde bazı becerilerin kazanılmış olması beklenilir. Erken çocukluk dönemini kapsayan gelişimsel dönemlere göre çocukların sahip olması gereken öz bakım becerilerini bazı başlıklar altında inceleyecek olursak:
36-60 Ay Arası Çocuklar
- Düğmesiz ve bağsız giysileri yardımsız giyinir.
- Yardımla saçını tarar.
- Giysilerinin önünü-arkasını ayırt eder.
- Ellerini yıkar, Dişlerini fırçalar.
- Sözel ipuçları ile tabakları, peçeteleri, çatal ve kaşıkları doğru yerleştirerek sofra kurmaya yardım eder.
- Boyuna uygun bir askıya ceketini veya hırkasını asar.
- Masada kirlettiği yeri temizler.
- Gece gereksinim duyduğunda uyanır ve tuvalete gider.
- Burnunu mendille siler.
- Kendisine ait eşyaları toplar.
60-72 Ay Arası Çocuklar
- Elini, yüzünü yıkar, kurular.
- Kendi kendine giyinir-soyunur.
- Giysilerindeki düğmeleri çözer-ilikler.
- Yemek yerken uygun araç-gereci kullanır.
- Dişlerini fırçalar. Saçlarını tarar.
- Bıçakla yumuşak nesneleri keser.
- Bıçakla ekmeğine yumuşak nesneleri sürer.
- Tabağına servis tabağından yiyecek alır.
- Duruma ve hava şartlarına uygun giyecekleri seçer.
- Tuvalet gereksinimi ile ilgili işleri yapar.
- Ayakkabılarını bağlar.
Erken Çocukluk Dönemini Takiben Temel berilerden sonra ileri derecede öz bakım becerileri kazanılır:
Temel becerilerin kazanılması, üst düzey becerilerin kazanılmasını kolaylaştırmaktadır. Öz bakım ve günlük yaşam becerilerine sahip olan çocukların özgüven gelişimi de desteklenir. Aynı zamanda sosyal kabul düzeyleri yükselmekte ve sosyal ortamlara daha kolay uyum sağlamaktadırlar. Çocuğun aileye bağımlılık düzeyi, öz bakım becerilerini kazanma düzeyi ile paraleldir. Öz bakım ve günlük yaşam becerilerini kazanan bireyin başkalarına olan bağımlılığı azalır ve yaşamını bağımsız sürdürmeyi öğrenmeye başlar.
Yaşamın ilk altı yılını kapsayan dönem çocukların gelişimlerinin hızlı olduğu, karakter ve kişilik gelişiminin şekillenmeye başladığı en önemlisi bazı temel alışkanlıkların kolayca kazandırılabildiği çocuğun yaşamındaki en önemli süreçtir. Bu dönemde çocuğa kazandırılacak temel alışkanlıklar, zamanla, yönlendirmeyle ve özellikle de tekrara bağlı olarak kazanılmış davranışlara dönüşmektedir. Kazandırılan bu temel alışkanlıklar; bireyin yaşadığı doğal ve toplumsal çevreye uyumunu sağlayan davranışlardır, bu davranışlar bir kez kazanıldıktan sonra tekrarlanarak çoğu kere yaşam boyu varlıklarını sürdürürler. Çocuğa bu önemli dönemin başlangıcında iyi ve doğru alışkanlıkların kazandırılmaya çalışılması çok önemlidir. Bu konuda aileye ve okulöncesi eğitimcilerine büyük görevler düşmektedir.
Yapılan araştırmalar, annelerin eğitim düzeyinin yükselmesinin, çocukların öz bakım becerilerine olumlu katkılar sağladığını ortaya koymaktadır.
Çocuğa okul öncesi dönemde kazandırılacak öz bakım becerileri, bir yönüyle onun gelecek yaşantısına güvenle bakılmasına katkı sağlayacaktır.